Artykuł ten powstał na podstawie dwóch życiorysów własnoręcznie napisanych przez Władysławę Świętorzecką (z początku lat 50.); ankiety personalnej z 12 stycznia 1952 r.; „Postanowienia o umorzeniu śledztwa” [w sprawie fizycznego i psychicznego znęcania nad Bronisławem Olszewskim i innymi osobami – członkami nielegalnej organizacji „Armia Krajowa”] z 21 grudnia 2012 r., wydanym przez IPN we Wrocławiu (dokument udostępnił Paweł Wróblewski, za co dziękuję) oraz biogramu Władysławy Świętorzeckiej autorstwa Katarzyny Stróżyny zamieszczonego w słowniku biograficznym Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007 s. 540-541 (odkrył go Kamil Kutny, za informację o nim dziękuję).

Władysława Świętorzecka (z domu Czarnocka; na grobie – z Czarneckich) urodziła się 24 czerwca 1898 r. w Izbicy w powiecie krasnymstawskim w woj. lubelskim. Jej ojcem był Ludwik Czarnocki (zmarł w 1926 r.), matką – Helena z Przeździeckich (zmarła w 1906 r.). Ojciec pracował jako rządca w majątku Radziwiłła. Miała brata Stefana i siostrę Ksawerę. Brat pracował w majątkach jako rządca; zginął we wrześniu 1939 r.

W 1919 r. ukończyła siedmioklasową pensję prywatną w Lublinie. W 1920 r. wyszła za mąż za podporucznika Michała Świętorzeckiego, wykładowcę w szkole podoficerskiej w Rembertowie[1]. W 1921 r. wraz z mężem wyjechała do Wilna, w 1925 r. – do Wrześni[2]. Wówczas mąż został przeniesiony do pułku piechoty we Wrześni. W latach 1929-1932[3] w stopniu porucznika służył w Korpusie Ochrony Pogranicza najpierw w Trokach (dowódca kompanii), potem w Wilnie. Po zwolnieniu męża z wojska rozstała się z nim i wyjechała do Warszawy, gdzie pracowała do wybuchu II wojny światowej w prywatnym biurze Gawrońskiego. Od 1932 r. jej mąż pełnił funkcję administratora w prywatnych majątkach. W 1939 r. powołany do wojska, następnie internowany na Litwie. Zmarł w czasie uwięzienia byłej żony.

We wrześniu 1939 r. Władysława Świętorzecka przeniosła się do Trok do znajomych, u których pracowała jako pomoc domowa. Przebywała tam do czasu wyjazdu na tzw. Ziemie Odzyskane. Od 1941 do 1944 r. była łączniczką okręgu wileńskiego ZWZ-AK[4].

W maju 1945 r. wyjechała z Trok i 29 maja przyjechała do Góry Śląskiej[5]. Od 1 czerwca 1945 r. zaczęła pracować w referacie planowania i statystyki w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Mieszkała na ul. Roli-Żymierskiego 8 (obecnie ul. Podwale). Pracowała do 28 maja 1946 r. W tym dniu została aresztowana.

We wrześniu 1945 r. z inicjatywy Piotra Wiorka i Władysławy Świętorzeckiej powstała konspiracyjna organizacja o nazwie „Armia Krajowa” lub „Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa”. Jej członkowie byli podzieleni na cztery placówki terenowe. Placówką w Górze Śląskiej o nazwie „Jaskółka” kierowała Władysława Świętorzecka pseudonim „Teresa”. Do zdekonspirowania organizacji walnie przyczynił się milicjant Edward Lipnicki, który przeniknął w szeregi konspiratorów i działał jako tajny agent.

27 maja 1946 r. oficer śledczy WUBP we Wrocławiu Mieczysław Staner wydał postanowienie o wszczęciu śledztwa wobec Władysławy Świętorzeckiej, Piotra Wiorka i innych członków organizacji podziemnej Armia Krajowa. 28 maja 1946 r. funkcjonariusze PUBP aresztowali część członków organizacji, m.in. Władysławę Świętorzecką. Jeden z konspiratorów Władyslaw Dudar został ranny, następnie zbiegł ze szpitala i ukrywał się. Po ogłoszeniu amnestii ujawnił się.

Do aresztowań doszło jeszcze w czerwcu i wrześniu 1946 r. 28 czerwca niewiele brakowało, żeby szef górowskiego PUBP Józef Mitas zginął, ale Rajmundowi Wyczółkowskiemu pistolet nie wypalił. Był w nim niewypał. 16 września 1946 r. aresztowano Piotra Wiorka.

28 maja 1946 r. u Władysławy Świętorzeckiej przeprowadzono rewizję. Była czterokrotnie przesłuchiwana: 29 maja przez szefa PUBP w Górze Józefa Mitasa, 1 czerwca, 12 czerwca i 9 lipca 1946 r.[6]

18 czerwca 1946 r. prokurator wojskowy kapitan Filip Badner wobec Władysławy Świętorzeckiej, Piotra Wiorka i innych zastosował areszt tymczasowy i zarządził ich osadzenie w więzieniu nr 3 we Wrocławiu. 9 lipca 1946 r. Mieczysław Staner wydał postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej Władysławę Świętorzecką, Piotra Wiorka i innych. Sporządził akt oskarżenia, który zatwierdził naczelnik wydziału śledczego WUBP we Wrocławiu A. Marczewski i wojskowy prokurator rejonowy we Wrocławiu (nazwisko nieznane). 16 września 1946 r. akt oskarżenia przekazano do Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu. Członków organizacji oskarżono o udział w nielegalnej organizacji, niektórych o nielegalne posiadanie broni, napady rabunkowe, kolportowanie ulotek o treści antypaństwowej[7].

1 października 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu pod przewodnictwem Aleksandra Wareckiego[8] na rozprawie, która trwała od godz. 13.00 do 17.00, wydał wyrok, m.in. skazując Władysławę Świętorzecką na łączną karę 11 lat więzienia i 5 lat pozbawienia praw, uznając ją winną posiadania broni i organizowania nielegalnej organizacji antypaństwowej[9]. 24 marca 1947 r. na podstawie amnestii WSR obniżył wyrok do 5 lat[10]. Pozostali konspiratorzy byli sądzeni 25 lutego 1947 r.

Przesiedziała rok we wrocławskim więzieniu na ul. Kleczkowskiej, 4 lata w Bydgoszczy – Fordonie. Wówczas to ostatnie więzienie nazywano Centralnym Więzieniem dla Kobiet. Przywożono tu kobiety osądzone za działalność skierowaną przeciw komunistom. W bydgoskim więzieniu Władysława Świętorzecka była rozpracowywana przez informatorów celnych „Aleksa”, „Promienia” i „Kruka”. Zwolniono ją 28 maja 1951 r.[11]

Po powrocie do Góry (zamieszkała na ul. Sosnowej 1, później na ul. Marchlewskiego 17, obecnie ul. Podwale) nadal była obiektem zainteresowania PUBP. 21 maja 1952 r. założono jej teczkę ewidencyjno-obserwacyjną o kryptonimie „Technik”. Rozpracowania zaniechano 5 lutego 1955 r. z „braku kompromitujących materiałów i niestwierdzenia wrogiej działalności” [12].

26 lipca 1951 r. przyjęto ją do pracy w górowskiej cukrowni jako pracownicę fizyczną, potem prawdopodobnie była pomocą księgowej lub księgową.

Zmarła 8 maja 1967 r. Zgon zgłosiła Ksawera Piotrowska[13]. Prawdopodobnie chodzi o jej siostrę, o której wcześniej informowała, że została za Bugiem. Władysława Świętorzecka jest pochowana na cmentarzu parafialnym w Górze.

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: Kwartalnik Górowski 2015-2016 nr 53 s. XII-XIV, il.

[1] K. Stróżyna, Władysława Świętorzecka (1898-1967), [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956, t. 3, Kraków – Warszawa – Wrocław 2007 s. 541.

[2] K. Stróżyna podaje, że w 1924 r. M. Świętorzecki został przeniesiony do 77 pp do Pleszewa. (Stróżyna K., ibidem, s. 541).

[3] W jednym życiorysie Wł. Świętorzecka wymienia datę 1928, w drugim – 1929. K. Stróżyna podaje datę 1929 (K. Stróżyna, ibidem, s. 541).

[4] K. Stróżyna, op.cit., s. 540; IPN: WR-0_49_74 s. 41. W ankiecie personalnej z 12 stycznia 1952 r. tego nie podaje.

[5] Wg K. Stróżyny – z rodziną (Stróżyna K., ibidem, s. 540).

[6] „Postanowienie o umorzeniu śledztwa” [w sprawie fizycznego i psychicznego znęcania nad Bronisławem Olszewskim i innymi osobami – członkami nielegalnej organizacji „Armia Krajowa”] z 21 grudnia 2012 r., wydanym przez IPN we Wrocławiu.

[7] Ibidem.

[8] Nazwisko sędziego wg K. Stróżyna, ibidem, s. 540.

[9] „Postanowienie o umorzeniu śledztwa” [w sprawie fizycznego i psychicznego znęcania nad Bronisławem Olszewskim i innymi osobami – członkami nielegalnej organizacji „Armia Krajowa”] z 21 grudnia 2012 r., wydanym przez IPN we Wrocławiu.

[10] K. Stróżyna, ibidem, s. 540.

[11] K. Stróżyna, ibidem, s. 541.

[12] K. Stróżyna, ibidem, s. 541.

[13] „Postanowienie o umorzeniu śledztwa” [w sprawie fizycznego i psychicznego znęcania nad Bronisławem Olszewski i innymi osobami – członkami nielegalnej organizacji „Armia Krajowa”] z 21 grudnia 2012 r., wydanym przez IPN we Wrocławiu.